(3) VIỆN HÀN LÂM VÀ DANH HIỆU VIỆN SĨ CỦA ÔNG PHAN HUY LÊ

Chủ Nhật, 30 tháng 9, 2012

(3) VIỆN HÀN LÂM VÀ DANH HIỆU VIỆN SĨ CỦA ÔNG PHAN HUY LÊ

Ngày Chủ Nhật, 30 tháng 9, 2012 Blog của Báo Mới Hà Nội chia sẻ với bạn đọc bài viết (3) VIỆN HÀN LÂM VÀ DANH HIỆU VIỆN SĨ CỦA ÔNG PHAN HUY LÊ
Chúc bạn xem tin tức vui vẻ !!

VIỆN HÀN LÂM VÀ DANH HIỆU VIỆN SĨ CỦA ÔNG PHAN HUY LÊ

Được đăng bởi Nhà văn Phạm Viết Đào.
Xem kỳ 1 và kỳ 2 ở đây và ở đây.

III. Những nhầm lẫn không nhỏ trong việc sử dụng tên gọi “viện sĩ”

4. Sử dụng không đúng theo thông lệ của tiếng Việt

Như chúng tôi đã nói ở trên, Viện hàn lâm nào cũng có tên rõ ràng và viện sĩ của các Viện ấy
được phân biệt với nhau theo tên của từng Viện. Vị thế của một người mang danh hiệu viện sĩ luôn
luôn gắn liền với hình ảnh quá khứ và hiện tại của Viện mà ông ta được bầu làm viện sĩ. Bởi vậy,
khi nói đến một viện sĩ thì phải nêu rõ là viện sĩ của viện nào, ở nước nào. Ví dụ, nhà bác học Pháp Jules Hoffmann trong những năm 1992 – 2011 là Membre de l’Académie des sciences (viện sĩ Viện hàn lâm khoa học Pháp), cũng đã quá sang trọng, nhưng từ ngày 01/3/2012, ông trở thành
Membre de l’Académie (mất các chữ des sciences, nghĩa là các khoa học) tức là viện sĩ Viện hàn
lâm Pháp, đứng vào hàng “bất tử” của nước Pháp. Bây giờ, nếu ai đó không chịu bỏ bớt các chữ
des sciences cho ông thì có nghĩa là đã hạ thấp địa vị của ông. Ngược lại, giả sử trước tháng 3/
2012, nếu ông Jules Hoffmann để cho anh thư ký “bỏ quên” các chữ des sciences thì điều đó đồng nghĩa với sự dối trá.

Hàng ngày chúng ta thấy báo chí và tivi nhắc đến viện sĩ Nguyễn, viện sĩ Trần, viện sĩ Phan,
các viện sĩ X, Y, Z, v.v. Cái danh hiệu viện sĩ ấy không xuất phát từ Việt Nam (vì nhà nước Việt
Nam chưa phong tặng danh hiệu viện sĩ cho các nghiên cứu viên cao cấp nhất của một viện nào
cả), mà là do họ mang từ nước ngoài về, từ nhiều nước khác nhau. Vậy mà họ đều được gọi bằng
cùng một cái tên là viện sĩ. Như thế thật là không ổn.Thử hình dung một tình huống như sau.. Có
5 ông là Phan A, Trần B, Nguyễn C, và X, Y, mỗi ông đi đến một nước. Ông Nguyễn C sang
Nga rồi gia nhập đảng Nước Nga thống nhất, ông Trần B sang Nhật rồi vào đảng Dân chủ - Tự do
(LDP), ông Phan A sang Pháp rồi gia nhập đảng Cộng sản Pháp, các ông X và Y thì sang Mỹ, vào
đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ. Nói tóm lại là ông nào cũng trở thành đảng viên của một đảng
nào đó ở mỗi nước. Khi về Việt Nam, tất cả các ông ấy có thể tự xưng là đảng viên hay không?.
Tuy mỗi ông đều là đảng viên của một đảng nào đó nhưng tiếng Việt không thể chấp nhận cách

xưng hô như vậy. Các ông ấy nhất thiết phải ghi rõ: Phan A - đảng viên đảng Cộng sản Pháp,
Nguyễn C – đảng viên đảng nước Nga thống nhất, v.v.
Đối với danh hiệu viện sĩ cũng tương tự như vậy. Nếu quả thật các GS Phan A, GS Trần B,
GS Nguyễn C , v.v. đã trở thành viện sĩ của các Viện nào đó ở các nước kể trên thì họ cũng phải
ghi danh vị của mình giống như mẫu kê khai đảng tịch vừa kể. Đương nhiên là hai chữ viện sĩ
không thể đứng trước họ-tên của các ông. Chỉ khi nào ở Việt Nam có một Viện hàn lâm, hoặc một
Viện nào đó rất nổi tiếng mà toàn dân đều biết như đảng Cộng sản Việt Nam vậy, rồi nhà nước
Việt Nam ra quyết nghị phong tặng danh hiệu viện sĩ cho họ, khi dó, các GS kia mới đĩnh đạc ghi
danh của mình là VS Phan A, Viện sĩ Trần B, VS Nguyễn C, v.v. Cũng xin nhắc rằng, lúc ấy các
ông nên vứt cái chữ GS đi, bởi vì VS sang trọng hơn rất nhiều. Ai cũng biết rằng, những người
có chức vụ cao hoặc tước vị cao, người nào mà chẳng trải qua những chức vụ, những tước vị thấp
hơn, lẽ nào cứ phải ghi hết hoặc gần hết các chức vị ấy.. Các vị akademik ở Nga chẳng bao giờ ghi
thêm danh hiệu giáo sư cả, bởi vì ở đó có hàng vạn giáo sư, nhưng số akademik (viện sĩ Viện hàn
lâm khoa học Liên Xô) lúc cao nhất chỉ hơn 300 người.

2. Sai lệch quá lớn giữa danh vị thật và danh vị được quảng bá.

Báo chí và đài phát thanh, truyền hinh ở nước ta đã từng đưa tin và nhiều lần nhắc đến việc
các giáo sư A, B, C nào đó được bầu làm viện sĩ Viện hàn lâm khoa học Liên xô (hoặc Nga). Cùng
một ông, có nơi ghi là viện sĩ của Viện hàn lâm khoa học Liên Xô (hoặc Nga), có nơi lại ghi là
viện sĩ nước ngoài của Viện hàn lâm khoa học Liên Xô (hoặc Nga). Hiên tượng đó chứng tỏ rằng,
những người đưa tin (hay cả những người được tặng danh hiệu?) chưa hiểu quy chế về ngạch bậc
đối với các thành viên của Viện hàn lâm khoa học này. Họ tưởng rằng, thành viên của Viện hàn
lâm thì ắt là viện sĩ. Nhưng sự thực thì không phải như vậy. Chúng tôi đã nói khá kỹ về điều này ở
tiểu mục 1. của phần II trên kia.Tra cứu trong danh sách viện sĩ Viện hàn lâm khoa học Liên xô và Viện hàn lâm khoa học
Nga, chúng ta không thể tìm thấy tên một người Việt Nam nào cả. Thực ra, sự tra cứu ấy là một
việc không cần làm, vì yêu cầu về quốc tịch đã quy định không thể có người nước ngoài trở thành
viện sĩ của Viện hàn lâm này. Nhưng trong danh sách các thành viên nước ngoài của Viện hàn
lâm khoa học Nga (gồm cả từ thời Liên Xô) thì có tên 5 người Việt Nam Hiển nhiên, họ không
phải là viện sĩ của Viện hàn lâm khoa học Nga (hoặc Liên Xô) như lâu nay chúng ta đã gọi nhầm,
hiểu lầm. Họ là thành viên nước ngoài của Viện hàn lâm ấy. Đối với người Nga, hình ảnh của các
thành viên này hết sức mờ nhạt, chỉ có tính chất hình thức, ngoại giao, đến nỗi website chính thức
của Viện hàn lâm Nga cũng không hề nhắc đến họ, coi như họ không tồn tại. Lâu nay, ở nước ta,
họ vẫn tự xưng hoặc được mọi người xưng tụng là viện sĩ Viện hần lâm khoa học Liên Xô (hoặc
Nga). Bất cứ nơi nào có tên của họ, bao giờ cũng có các chữ VS hoặc viện sĩ đứng ở phía trước.
Ví dụ: VS Nguyễn C..hoặc Viện sĩ Trần B. Viết như vậy là đã phạm hai lỗi. Thứ nhất là lỗi về
tiếng Việt, vì ở nước ta., từ “viện sĩ” chưa có nghĩa cụ thể như từ “đảng viên”, cho nên, viết như
thế thì không ai biết là viện sĩ gì.. Thứ hai là, ông Nguyễn C hay ông Trần B ấy không phải là viện
sĩ Viên hàn lâm khoa học nào cả. Để không phạm phải hai lỗi ấy thì phải viết như sau: Nguyễn
Văn X, thành viên nước ngoài của Viện hàn lâm khoa học Nga.
Trong thời kỳ mà Liên Xô còn tồn tại, hầu hết các nước XHCN ở Đông Âu cũng đều có Viện
hàn lâm khoa học sao chép theo mẫu của Liên Xô. Bởi vậy, nếu có người Việt Nam nào đó đã
từng được báo chí trong nước gọi là viện sĩ của nước này nước nọ thì cũng giống như trường hợp ở
Liên Xô vậy..

3. Cuộc tuyên truyền rầm rộ cho một mỹ hiệu hão huyền

Đầu tháng 7/2011, hàng loạt báo chí nước ta rầm rộ đưa tin GS Phan Huy Lê được vinh danh
là viện sĩ Viện hàn lâm Pháp. Bản tin của Nhà xuất bản Tri thức (ngày 11/7/20110) có tiêu đề
GS Phan Huy Lê trở thành viện sĩ Viện hàn lâm Pháp. Trong các cuộc hội nghị và các cuộc
liên hoan, ăn mừng, chúc tụng, mọi người đều khẳng định rằng từ nay GS Phan Huy Lê đã trở
thành viện sĩ Viện hàn lâm Pháp. Lúc đó, tôi thấy nét mặt ông thật hồn nhiên đầy vẻ đắc thắng,
mãn nguyện, rạng rỡ tươi cười đón nhận mỹ hiệu cao quý ấy. Mọi người hết sức cung kính và thán
phục, cảm thấy tự hào khi đứng trước một viện sĩ Viện hàn lâm Pháp. Ngót năm thế kỷ vừa qua,
chỉ những đại trí thức kiệt xuất nhất của nước Pháp may ra mới được bầu làm viện sĩ Viện hàn lâm
Pháp (Membre de l’Académie fran aise), và họ được gọi là những người “bất tử” (Immortels)
của nước Pháp, được dân chúng nước Pháp tôn thờ muôn đời. Thế mà từ nay, một người Việt Nam
quê ở xứ Nghệ được vinh dự đứng trong hàng ngũ ấy. Thật là một niềm hãnh diện ngút trời đến
với mọi người dân đất Việt.
Người viết bài này phải nén nỗi bàng hoàng, cố đọc kỹ các bản tin để cho rõ.sự tình. Không
tìm thấy một bản tin tiếng Pháp nào đưa tin về sự kiện này. Nhưng, báo điện tử của Đảng Cộng
sản Việt Nam 16//07/2011 đã đưa tin như sau:

Giáo sư Phan Huy Lê - Niềm tự hào của nền sử học nước nhà

(ĐCSVN) - Lần đầu tiên có một người của ngành Khoa học xã hội Việt Nam trở thành Viện sĩ Viện
hàn lâm Pháp. Vinh dự này thuộc về Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Phan Huy Lê khi ông vừa được
Viện Hàn lâm Văn khắc và Mỹ văn (thuộc Học viện Pháp quốc) bầu là Viện sĩ Thông tấn. Điều này
không những khẳng định những đóng góp to lớn, tài năng và uy tín của GS Phan Huy Lê mà còn là
niềm vinh dự lớn lao của giới sử học nước nhà, khẳng định vị thế của khoa học lịch sử Việt Nam
trong thời kỳ hội nhập.
Đầu tháng 7-2011, tên tuổi của GS Phan Huy Lê một lần nữa trở thành niềm tự hào của học trò, đồng
nghiệp trong nước và quốc tế, bởi ông là người đầu tiên của ngành Khoa học xã hội Việt Nam có được
vinh dự trở thành Viện sĩ hàn lâm Pháp. Điều này không những khẳng định những đóng góp to lớn, tài
năng và uy tín của GS Phan Huy Lê mà còn là sự tôn vinh nền sử học Việt Nam trong thời kỳ hội nhập.
GS, Nhà giáo Nhân dân Đinh Xuân Lâm- Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, người đồng
hương, đồng môn và đồng nghiệp của GS. Phan Huy Lê khẳng định: Đây là một tin rất vui, tin mừng vì
đây không chỉ là tôn vinh cá nhân mà là tôn vinh cả nền sử học của nước ta trong thời kỳ hội nhập và phát
triển. Theo tôi, với việc GS Phan Huy Lê được bầu vào Viện hàn lâm Pháp như vậy tạo điều kiện cho giới
khoa học- xã hội VN nói chung và giới sử học nói riêng có điều kiện thuận lợi, có cơ hội để đặt quan hệ
rộng rãi với sử học thế giới và trên cơ sở đó chúng ta đi vào thời kỳ hội nhập và phát triển thuận lợi hơn.
Bản tin này in đậm dòng chữ - Lần đầu tiên có một người của ngành Khoa học xã hội Việt
Nam trở thành Viện sĩ Viện hàn lâm Pháp. – một Viện hàn lâm có uy tín hàng đầu trên thế giới,
tiếng Pháp gọi là L’Académie fran aise. Nhưng, tiếp đó, lại viết rằng, GS Phan Huy Lê là
viện sĩ thông tấn nước ngoài của Viện Hàn lâm văn khắc và mỹ văn (tiếng Pháp là Académie
des Inscriptions et Belles-Letres. mà cụ Đào Duy Anh dịch là Viện Bi ký và Mỹ văn). Tiếp theo,
bản tin lại khẳng định rằng ông là người đầu tiên của ngành Khoa học xã hội Việt Nam có được
vinh dự trở thành Viện sĩ hàn lâm Pháp, rồi GS Đinh Xuân Lâm cũng nhắc lại điều này. Cứ xem
danh sách đầy đủ các viện sĩ Viện hàn lâm Pháp từ khi thành lập đến năm 2012 thì biết rằng, đã
xẩy ra một sự nhầm lẫn nghiêm trọng và kéo dài. Tuy vậy, dẫu là viện sĩ của Viện Bi ký và Mỹ
văn, tôi vẫn cứ băn khoăn, bởi vì, tôi nhớ rằng, không ở đâu có chức danh viện sĩ thông tấn nước
ngoài, mà chỉ có thành viên thông tấn (члены-корреспонденты) ở Nga mang quốc tịch Nga.. Để
kiểm tra lại trí nhớ của mình, tôi tìm đọc bài viết về Académie des Inscriptions et Belles-Letres
trong Wikipedia tiếng Pháp. Văn bản này được chỉnh lý lần cuối cùng vào ngày 02/9/2012, trong
đó không có một chữ nào nói đến membre-correspondant hoặc correspondant. Tôi lại tìm đọc Liste
des membres de l'Académie des inscriptions et belles-lettres de l'Institut de France.tức là Danh
sách các thành viện của Viện Bi ký và Mỹ văn ở Pháp, nơi mà các báo đưa tin là GS Phan Huy Lê
được bầu làm viện sĩ thông tấn nước ngoài.
Theo danh sách này, từ khi thành lập (năm 1663) đến ngày 02/9/2012, cả thảy có 670 vị là
thành viên người Pháp (viện sĩ), trong đó có ghi rõ chức vụ, nghề nghiệp, lĩnh vực nghiên cứu,
năm sinh, năm mất, năm được bầu làm viện sĩ. Năm 2011, Viện đã bầu 3 viện sĩ là Fran ois
Déroche (sinh năm 1954), Jean Guilaine (sinh năm 1936) và Véroniquee Schiltz (sinh năm
1942). Năm 2012, Viện cũng bầu 3 viện sĩ là Pierre Gros (sinh năm 1939), Jehan Desanges
(sinh năm 1929) và Jacques Verger (sinh năm 1943). .
Bên cạnh danh sách này, còn kèm theo danh sách Associés (chúng tôi tạm dịch là các cộng sự
viên, hay thành viên cộng sự), Associés libres (cộng sự viên tự do) và Associés étrangers (cộng
sự viên nước ngoài).Tất cả các danh sách này đều không có tên GS Phan Huy Lê. Trong danh
sách Associés étrangers , chúng tôi thấy có tên ông Norodom Sihamoni, đương kim Quốc vương
Căm-pu-chia (sinh năm 1953, được bầu chọn từ năm 2008
Cần nhớ rằng, từ năm 1663 đến nay, Viện này đã 4 lân thay đổi tên và 5 lần thay đổi quy chế
về thành viên, trước đây có khi gồm vài ngạch viện sĩ và vài ngạch cộng sự viên. Hiện nay, có một
ngạch viện sĩ người Pháp và một ngạch thành viên cộng sự, người nước ngoài.
Như vây, GS Phan Huy Lê không có tên trong danh sách các viện sĩ và các cộng sự viên
(associés) của Académie des Inscriptions et Belles –Lettres. Vì không có ngạch thành viên thông
tấn nên không có gì bám víu để từ đó có thể cố ý dịch sai, biến ông thành viện sĩ thông tấn. rồi
nhích dần lên viện sĩ
Để tìm cho rõ danh vị của GS Phan Huy Lê trong Viện hàn lâm Bi ký và Mỹ văn, tôi phải
tìm website chính thức (Official website) của nó, và đã tìm được tại địa chí: http://www.aibl.fr/?
lang=fr )
Tìm đến trang chủ của Website này, click vào mục MEMBRES (hoặc tìm trực tiếp tại địa
chỉ:: http://www.aibl.fr/membres/?lang=fr thì sẽ thấy một trang nói rõ về các ngạch thành viên,
như sau:

Membres

L’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres se compose de cinquante-cinq académiciens
de nationalité française et de quarante associés étrangers. Elle comprend également cinquante
correspondants français et cinquante correspondants étrangers.

L’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres réunit en son sein des personnalités de
qualification exceptionnelle, hautement représentatives. Les académiciens sont des savants élus
à vie par leurs pairs en
raison de la qualité de leurs travaux dans les disciplines relevant de
la compétence de l’Académie (archéologie, histoire, philologie et leurs multiples branches et
spécialités), de leur puissance de travail ainsi que de leur renommée internationaleLorsqu’un

fauteuil d’académicien est déclaré vacant par suite de décès, l’Académie décide, à la majorité des
suffrages exprimés, de l’opportunité de pourvoir à son remplacement ; si tel est le cas, le Bureau
propose une date pour l’élection du nouveau membre, sinon, une nouvelle délibération a lieu sur
la question après un délai de six mois. Contrairement à une règle généralement de mise dans le
monde académique, il n’y a pas d’appel à candidature à l’Académie des Inscriptions et Belles-
Lettres, chaque académicien ayant la liberté de proposer un candidat dont il fait distribuer les
titres et travaux. L’élection a lieu au scrutin secret et à la majorité absolue des académiciens
présents.

Les associés étrangers, élus selon le même principe et souvent membres des Académies
les plus prestigieuses de leur pays, sont choisis parmi les maîtres les plus éminents à travers le
monde. Quant aux correspondants, ils assurent un rôle de relais de l’information scientifique
auprès de l’Académie et participent à sa vie et à ses travaux ; choisis par les académiciens,
ils constituent un vivier de personnalités de premier plan parmi lesquelles l’Académie a pris
l’habitude de recruter souvent ses nouveaux membres.
(Nguồn: http://www.aibl.fr/
membres/?lang=fr)

Dịch sang tiếng Việt::

Các thành viên (của Viện HL Bi ký và Mỹ văn)
Viện HL Bi ký và Mỹ văn gồm có 55 viện sĩ (académiciens) có quốc tịch Pháp và 40 cộng
sự viên nước ngoài. Nó còn bao gồm 50 thông tín viên (corresondants) người Pháp và 50
thông tín viên nước ngoài.
Viện HL Bi ký và Mỹ văn tập hợp các nhân vật đạt trình độ nghiệp vụ ngoại hạng có tính
đại diên cao. Các viện sĩ là những nhà bác học được những người đồng đẳng bầu suốt đời
do phẩm chất của những công trình của họ trong các bộ môn thuộc thẩm quyền của Viện
(khảo cổ học, lịch sử, ngữ văn học, cùng nhiều ngành và nhiều chuyên khoa của chúng), do
năng lực làm việc và thanh danh quốc tế của họ.
Khi một chiếc ghế bành (fauteuil) viện sĩ được tuyên bố là khuyết vì chủ nhân đã qua
đời, Viện sẽ theo đa số những ý kiến được bày tỏ để quyết định cơ hội bổ nhiệm người
thay thế; trong trường hợp đó, Văn phòng sẽ đề nghị một ngày để bầu thành viên mới, nếu
không, thì phải có một cuộc thảo luận về vấn đề này sau thời hạn sáu tháng. Khác với quy
tắc thường được áp dụng trong giời học thuật, không có việc kêu gọi ứng cử vào Viện Bi ký
và Mỹ văn, mỗi viện sĩ được tự do đề cử một ứng cử viên, giới thiệu các chức vị và các công
trình của người ấy. Việc bầu chọn được thực hiện bằng cách bỏ phiểu kín và theo đa số
tuyệt đối của các viện sĩ có mặt.
Các cộng sự viên nước ngoài, được bầu theo đúng nguyên tắc như vậy, và thường là viện
sĩ của các Viện có uy tín nhất ở nước họ, được chọn trong số những bậc thầy nổi tiếng nhất
trên thế giới. Còn về các thông tín viên (correspondant), họ giữ vai trò trạm thông tin khoa
học bên cạnh Viện HL Bi ký và Mỹ văn và tham gia sinh hoạt cùng các công việc của Viện;
họ được các viện sĩ bầu chọn, họ hợp thành một nhóm nhân vật quen thuộc hàng đầu để từ
đó, Viện tuyển chọn các thành viên mới, theo thói quen thường có. (LMC dịch)
Qua đoạn văn trên đây, chúng ta biết rằng, các cộng sự viên nước ngoài (Associés étrangers)
là những nhà bác học lớn có tầm cỡ ngang hàng với các viện sĩ người Pháp, nhưng họ không
có danh hiệu viện sĩ vì họ không mang quốc tịch Pháp. Nếu gọi họ là “viện sĩ nước ngoài” thì
chưa đúng về ngôn từ, vì người Pháp không gọi họ như vậy, nhưng đúng về thực chất. Còn các
correspondant, phâỉ dịch chính xác là thông tín viên, vì họ được xác định là các trạm thông tin
khoa học bên cạnh Viện HL Bi ký và Mỹ văn. So với viện sĩ, họ có cương vị thấp hơn rất nhiều, họ
cũng không được bầu suốt đời (thông tín viên Francisco Rico, người Tây Ban Nha mà GS Phan đã
thay thế, sinh năm 1942, vẫn đang sống). Họ cũng không phải là những ứng cử viên sẵn có để chờ
khi có viện sĩ qua đời thì sẽ được chọn lựa.
Mời quý vị độc giả xem văn bản của Viện Hàn laam Bi ký và Mỹ văn về việc chỉ định GS
Phan Huy Lê làm thông tín viên nước ngoài (correspondant étranger)

(Nguồn:http://www.aibl.fr/membres/liste-des-correspondants-etrangers/article/phan-huy-le?
lang=fr )
Dịch sang tiếng Việt:
PHAN HUY Lê
Hiệp sĩ Lá cọ hàn lâm (Nghĩa là “Người được tặng huân chương Văn hóa – Giáo
dục
hạng 3, hạng thấp nhất, tặng cho giáo sư có trên 15 tuổi nghề - LMC )
,
Sinh tại Thạch –Châu (Việt Nam), 23 tháng hai 1934
Nhà Đông phương học, chuyên gia về lịch sử nông thôn, lịch sử văn hóa và lịch sử
quân sự của Việt Nam, Chủ tịch Hội sử học Việt Nam.
Được chỉ định làm thông tín viên nước ngoài (correspondant étranger) từ ngày 27
tháng
5 năm 2011 ở vị trí của Francisco Rico .
-----------------------------------------------------------------------------------
Hơn một năm qua, mọi người đã tôn xưng GS Phan Huy Lê khi thì là viện sĩ, lúc thì là viện
sĩ thông tấn Viện HL bi ký và mỹ văn Pháp. Nhiều nơi, nhiều lúc, nhiều người, trong đó có GS
Đinh Xuân Lâm, đã gọi GS Phan là Viện sĩ hàn lâm Pháp, đồng nghĩa với việc ông trở thành con
người “bất tử” của nước Pháp, được người Pháp thờ phụng muôn đời. Nhưng sự thực thì GS Phan
Huy Lê chỉ là thông tín viên của Viện HL bi ký và mỹ văn. Thật là sự phóng đại một tấc đến trời.
Phải coi việc GS Phan Huy Lê được bầu làm thông tín viên của Viện HL Bi ký và Mỹ văn là
một vinh dự và may mắn quá lớn đối với ông. Tuy thế, đó vẫn là một việc rất nhỏ, chưa đáng để
cho báo chí ở Pháp đưa tin, chỉ có thể tìm các bản tin tiếng Việt phóng đại quá sai. Chúng tôi phải
tìm ở website của L’Académie des Inscriptions et Belles Lettres thì mới thấy tin này bằng tiếng
Pháp.
Sự hồn nhiên của ông chủ tịch Hội sử học thật đáng trách. Lẽ ra, vinh dự mà mình được
hưởng đến đâu thì cứ khoe đến đấy, đằng này lại khoe quá đà, vượt sự thật quá xa, để cho gần một
trăm triệu người Việtm Nam hiện tại (nếu kể cả mai sau thì còn nhiều lắm) bị lấm lẫn, từ thạch
anh lại tưởng là ruby thượng hạng hoặc kim cương, để rồi khi vỡ lẽ ra thì lại thất vọng ê chề, chán
chường, bực tác rồi quay ra chửi đổng.
Trước đây, khi một thành viên nước ngoài của Viện hàn lâm khoa học Nga (hoặc Liên Xô)
xuất hiện trên báo chí dưới danh hiệu là viện sĩ Viện hàn lâm khoa học Nga (hoặc Liên Xô), ví
dụ, ông Nguyễn B chẳng hạn, bao giờ cũng thấy viết là GS.VS. Nguyễn B. Viết như vậy là phạm
liền mấy lỗi, như tôi đã phân tích ở trên. Nhưng thật khó biết đó là lỗi của nhà báo, của biên tập
viên, lỗi của nhân viên đánh máy hay là lỗi của chính ông Nguyễn B. Riêng về GS Phan Huy Lê,
tôi đã thấy có chỗ ông viết tên mình là GS.VS.Phan Huy Lê rồi ký tên và đóng dấu của Hội Khoa
học lịch sử.
Nói tóm lại, GS Phan Huy Lê là thông tín viên (correspondant) của Viện hàn lâm Bi ký và
Mỹ văn (L’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres), một Viện học thuật nổi tiếng vào hạng
thứ tư hoặc thứ năm ở Pháp; ông không hề là “viện sĩ” của một Viện nào cả, lại càng không
thể là Viện sĩ Viện hàn lâm Pháp như chính ông cùng hệ thống báo chí toàn quốc đã từng ngộ
nhận và tuyên truyền rầm rộ. coi đó là một niềm tự hào của người Việt Nam..

VI. Vài lời cuối bài

Đây là bài lược khảo về các tên gọi “viện hàn lâm” và “viện sĩ”. Nếu viết kỹ hơn thì còn rất
nhiều điều đáng nói, có cả chuyện “cười ra nước mắt” nữa. Nhưng, tác giả nghĩ rằng, ngần ấy
cũng đã khá đủ để chúng ta có những hiểu biết cơ bản về các tên gọi như viện hàn lâm và viện sĩ,
académie (hoặc academy, akademiya...) và académicien (hoặc academician, akademik...), và cuối
cùng nhận rõ không ít sai lầm trong việc sử dụng tên gọi “viện sĩ”
Ở nước ta, các tên gọi “viện hàn lâm” và “viện sĩ” hình như có sức mê hoặc phi thường
và rất nhiều người muốn khai thác chúng một cách triệt để. Cho nên, cứ hễ ớ đâu có Academy là
lập tức được dịch ra ngay thành Viện hàn lâm, hễ dính một chút đến một Academy nào đó là trở
thành viện sĩ, và được nhiều người trầm trồ, thán phục. Sự ngưỡng vọng đối với viện hàn lâm và
viện sĩ, có lẽ bắt đầu thể hiện đối với Viện hàn lâm Pháp (Académie fran aise) từ thế hệ cha chú
chúng tôi, tiếp đến là đối với Viện hàn lâm khoa hoc Liên Xô, bén rễ trong lòng nhiều thế hệ trước
khi Liên xô sụp đổ. Tình cảm ấy bắt nguồn từ đức tính tốt là lòng yêu chuộng tri thức. Nhưng, khi
thời thế đổi thay, thói giả dối, bệnh ham chuộng hình thức và hư danh bao trùm lên xã hội thì đức
tính tốt ấy bị lợi dụng và khai thác triệt để. Thói dối trá đã ngấm sâu vào máu của những người đã
giành được ít nhiều danh lợi, đến mức trở thành bản năng, vô thức, tất yếu.
Tôi rất mong muốn nước ta có những “viện hàn lâm” (nếu thấy cần phải gọi như thế) hoặc
là một hay vài viện nghiên cứu (của nhà nước và của tư nhân), trong đó nổi lên một viện có ảnh
hưởng sâu rộng đến sự phát triển lành mạnh của đất nước, rất nổi tiếng và toàn dân ai ai cũng biết,
dù nó có tên là Viện (hàn lâm) ABXFZ gì đó nhưng chỉ cần nói đến “Viện (hàn lâm)” là đủ biết
mà không cần nói rõ tên, giống như từ “đảng’ hiện nay vậy. Khi đó, các thành viên trụ cột (không
phải là “tứ trụ” mà có thể là “nhị thập tứ trụ” hay là “tứ thập nhị trụ”, v.v.) được tôn xưng là Viện

sĩ của viên ABXFZ, nhưng chỉ cần xưng “Viện sĩ” là đủ.. Lúc bấy giờ, các cụ Phan A, Nguyễn B,
Trần C (nếu còn sống) sẽ được gọi là viện sĩ theo đúng nghĩa và họ tha hố vung bút thoải mái viết
VS Phan A, viện sĩ Nguyễn B mà không sợ phạm lỗi tiếng Việt. Nhưng lúc đó phải lưu ý cấm các
chú vệ sĩ không được viết tắt chữ “vệ sĩ” là VS, mà có lẽ nên cấm ngay từ bây giờ, vì nếu không
cấm thì vệ sĩ Mạnh Huỵch chẳng hạn, lúc nào cũng có quyền giới thiệu mình là VS. Mạnh Huỵch
mà không cần ai ban phát danh hiệu và không hề phạm lỗi tiếng Việt, bởi vì vệ sĩ gần như là nghề
nghiệp của ông ta, như ta vẫn thường nói ca sĩ Hồng Nhung hay nhạc sĩ Trần Tiến vậy. Ngoài ra,
nếu Viện ABXFZ được mọi người biết đến vì nó đầy tai tiếng, lúc đó, xét về mặt ngôn ngữ học
thì viết VS Phan A hay viện sĩ Nguyễn B cũng đều hoàn toàn đúng, nhưng đó là cái đúng mà
chúng ta không mong muốn.
Ở nước ta có hai Viện nghiên cứu lớn (không biết đã lớn nhất hay chưa) mà tôi khá quen
biết, đó là Viện khoa học xã hội Việt Nam và Viện khoa học và công nghệ Việt Nam. Cả hai
Viện ấy có tên bằng tiếng Anh, lần lượt là Vietnam Academy of Social siences và Viet Nam
Academy of Science and Technology (chữ Việt Nam có khi viết liền, có khi viết rời, có khi
viết Vietnamese). Vì khá nhiều người hiểu chữ Academy một cách “hàn lâm” chứ không nghĩ
rằng ngày nay nó được sử dụng khá “thông tục” nên họ phê phán rằng, làm ăn chẳng ra gì mà
đã huyênh hoang khoác lác , dám vỗ ngực tự xưng là Academy. Theo tôi thì dịch như vậy không
sai, Viện khoa học Trung Quốc cũng có tên bằng tiếng Anh là Chinese :Academy of Sciences cơ
mà. Còn cái tên bằng tiếng Việt thì cũng tùy các nhà lãnh đạo cao cấp định đoạt, nhưng nếu gọi
là Viện hay Viện hàn lâm thì giá trị của nó cũng không hề tăng lên hay giảm xuống. Chiếc áo
không làm nên thày tu, huống chi là một cái tên.
Với tư cách một công dân cao tuổi, tôi viết bài lược khảo này để quý vị độc giả và các nhà
chức trách tham khảo nhằm hiểu rõ hơn về những danh hiệu mà suốt nhiều năm qua, các cơ quan
báo chí và các nhà khoa học cùng toàn thể dân chúng đã hiểu sai, dấn đến những chuyện lố bịch,
đáng hổ thẹn. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước đông đảo độc giả và cả trước pháp luật về điều
mà tôi đã khám phá.
Theo những địa chỉ của các nguồn tư liệu từ Internet mà tôi đã sử dụng, bất cứ độc giả nào
biết chữ Hán và tiếng Nga, tiếng Anh và tiếng Pháp đều có thể kiểm tra ngay trước màn hình
của máy tính. Nếu phát hiện thấy tôi đã trích dẫn sai, hiểu sai, diễn giải sai các nguồn tư liệu ấy,
tôi kính mong được chỉ dẫn thật rõ, rõ hơn hoặc như tôi đã làm trong bài này. Tôi hoàn toàn chịu
trách nhiệm toàn diện về mọi điều mà tôi đã viết.

Lê Mạnh Chiến
Tháng 9 năm /2012

Trang này cho biết rõ vị trí, tư cách của viện sĩ Viện Bi ký và Mỹ văn, về các cộng sự viên nước
ngoài của viện này, trong đó cũng nói rất cụ thể về vai trò của các Correspondant (mà GS Phan
Huy Lê là một trong số 50 người nước ngoài giữ vai trò này): ils assurent un rôle de relais de
l’information scientifique auprès de l’Académie = họ bảo đảm vai trò trạm thông tin khoa học
bên cạnh Viện. Như vậy, phải dịch chữ Correspondant là thông tín viên, như thế mới đúng.